فرهنگ ایمنی و الزامات آن
"فرهنگ ایمنی" خلق الساعه نیست و گاهی چندین نسل به دنبال هم آن را تحقق می بخشند و گاه زمانی بیش از طول عمر یک سازمان برای ایجاد آن لازم است.
وقوع حوادث همه ساله باعث وارد آمدن خسارتهای مالی، جانی و زیست محیطی فراوان به سازمانهای مختلف می شود. علاوه بر خسارتهای مستقیم و مشهود حوادث که شامل مواردی نظیر خسارتهای وارد شده به تجهیزات و اموال است، هزینه های دیگری مانند کاهش اعتبار سازمان به عنوان هزینه های غیرمشهود به سازمانها تحمیل می شود؛ بسیاری از این دست حوادث مانند نقص عضو و یا از بین رفتن محیط زیست را نمی توان جبران کرد.
در گذشته پرداختن به آثار و خسارات ناشی از حوادث، بیشتر بعد از وقوع حادثه صورت می گرفت، اما این رویکرد با توجه به هزینه های فراوان، دیگر مقرون به صرفه نبوده و به همین دلیل، در سازمانها از جمله صنایع نفت، گاز و پتروشیمی موضوع ایمنی، بهداشت و محیط زیست در قالبی نظام مند، مورد توجه قرار گرفته است.
از جمله مواردی که سبب تغییر و تحول عظیم در فرهنگ ایمنی سازمانها شده، وقوع حادثۀ نیروگاه چرنوبیل (اوکراین) و خسارتهای بی شمار ناشی از آن بوده است. تا قبل از این حادثه در صنایع با تاکید بر به کارگیری حفاظهای مناسب، تجهیزات حفاظت فردی و همچنین آموزش و برقراری نظامهای تشویقی- تنبیهی، صدور دستورعملها و استقرار سیستمهای مدیریت ایمنی سعی در کاهش آمار حوادث داشتند، اما حادثه نیروگاه چرنوبیل نشان داد که جهت جلوگیری از حوادث تنها به کارگیری این روشها و اجبار کارکنان در اجرای دستورعملها کافی نیست بلکه ایجاد و اشاعه تعهد درونی به ایمنی و نشان دادن آن در رفتار که در واقع همان فرهنگ ایمنی است، تضمین کننده اثربخشی و موفقیت روشهاست.
در اثر فاجعه چرنوبیل، قریب به پنج میلیون نفر آسیب دیدند و حدود پنج هزار واحد مسکونی در روسیه سفید، اوکراین و فدراسیون روسیه با ذرات رادیو اکتیو آلوده شدند. از میان آنها ۲۲۱۸ شهر و روستا با جمعیت حدود ٢,٤ میلیون نفر در محدوده اوکراین قرار داشتند و فاجعه چرنوبیل جمعیت کشورهای نام برده را تحت‌شعاع قرار داد. غیر از اوکراین، جمهوری روسیه سفید و فدراسیون روسیه، کشورهای فنلاند، سوئد، نروژ، لهستان، بریتانیا و برخی کشورهای دیگر نیز آثار فاجعه را احساس کردند. عوامل اصلی فاجعه انجام آزمایش بدون فراهم بودن شرائط، سطح ناکافی ایمنی در رآکتور و اشتباهات پرسنل اعلام شد. با وجود گذشت سالها از این حادثه، هنوز آثاری از مواد رادیو اکتیو و جهشهای ژنتیکی در مردم منطقه مشاهده می شود. در این میان می توان به ناقص شدن نوزادان در دو دهه اخیر از قبیل بی دست و پا متولد شدن آنها اشاره کرد . از ٥٠٠ هزار نفری که با حادثه چرنوبیل مبارزه کردند، ٢٠ هزار نفر مرده‌اند و دویست هزار نفر هم رسماً از کار افتاده اعلام شده‌اند. کسانی هم که زنده مانده اند از بیماری و سرطانهای مربوط به تشعشعات اتمی رنج می برند.
بدیهی است که استقرار فرهنگ ایمنی در ابتدا کار بسیار دشواری است، بخصوص در جوامعی که فرهنگ استفاده ایمن از تجهیزات و ماشین آلات و تکنولوژی، بعد از جا افتادن عادتهای غلط ترویج می شود، مثلا ابتدا خودرو وارد شده و سپس سعی می شود که بستن کمربند ایمنی به عنوان یک ارزش ترویج شود، اما در جوامع پیشرفته صنعتی این دو از یکدیگر جدا نیستند و افراد از همان ابتدای استفاده از یک ماشین یا تکنولوژی، فرهنگ ایمنی خاص آن را نیز کسب کرده و از انجام اعمال غیرایمن که گاه به صورت عادت در می آیند به صورت ناخودآگاه اجتناب می کنند.
به عبارت دیگر در یک سازمان موفق، رفتار ایمن یک ارزش و باور پایدار است که به آن معناست در سازمانهایی که ایمنی در آنها پایدار و با دوام است افراد برای رعایت اصول ایمنی و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی و … تشویق نمی شوند و برای قصور در انجام آنها توبیخ نمی شوند؛ بلکه در این سازمانها رعایت ایمنی، باور و رفتار ذاتی افراد و امری بدیهی است.
معمولا کارکنان دارای باورهای اشتباهی هستند که برپایه همان باورها به کارهای خود در صنعت می پردازند. جملاتی نظیر “برای من هیچ حادثه ای رخ نمی دهد”، ” اصلا نگران رعایت نکردن نکات ایمنی نیستم”، ”همیشه می خواستم کارم را سریع انجام دهم”، ”فقط وقتی رئیسم اطرافم بود، از لوازم حفاظت فردی استفاده می کردم” و ” همیشه فکر می کردم اگر یک یا دو نکته ایمنی را رعایت نکنم، حادثه ای رخ نمی دهد. زیرا بسیاری از آنها را رعایت می کردم.” هرگز خسارات ناشی از وقوع حادثه را جبران نمی کنند.
درک اهمیت رعایت ایمنی زمانی مشخص می شود که همه کارکنان شرکت، تبعات رعایت نکردن اصول ایمنی را بدانند.
